Stanisław Wokulski to bohater bardzo złożony, o wielu często wykluczających się twarzach i skomplikowanej konstrukcji wewnętrznej. Na jego wielowymiarową osobowość nakłada się umiejscowienie pomiędzy dwoma jakże różnymi, ale nieodległymi epokami – romantyzmem i pozytywizmem.
Stanisław Wokulski z „Lalki” to w istocie bohater przełomu epok, który skupia w sobie cechy zarówno wrażliwego romantyka, jak i trzeźwo myślącego pozytywisty. Przyjrzyjmy się, co mówią cytaty i jak rozkładają się argumenty za tym, czy Stanisław Wokulski to pozytywista, czy romantyk.
Wokulski jako pozytywista – argumenty i cytaty
Stanisław Wokulski daje się poznać jako pozytywista przede wszystkim ze strony ekonomicznej i społecznej. Jego niezwykłe zdolności do zarabiania pieniędzy zdecydowały, że stał się jednym z najbogatszych ludzi w Warszawie. Osiągnął niepowtarzalny awans materialny i społeczny z syna zubożałego i pozbawionego majątku szlachcica w prawdziwego krezusa. Pracował niemal zawsze, kiedy mógł – od 20. roku życia był zatrudniony w winiarni u Hopfera, następnie po powrocie z zsyłki z Syberii, gdzie był naukowcem, trudnił się jako subiekt w sklepie Mincla, który następnie przejął po jego śmierci.
A przecie jest proste lekarstwo: praca obowiązkowa – słusznie wynagradzana. Ona jedna może wzmocnić lepsze indywidua, a bez krzyku wytępić złe i… mielibyśmy ludność dzielną, jak dziś mamy zagłodzoną lub chorą. – Wokulski o pracy.
Wokulski wierzy, że pracując i dając pracę innym, działa z korzyścią nie tylko dla siebie, ale i dla całego społeczeństwa. Ta świadomość stanowi jeden z elementów, dla których prowadzi sklepy galanteryjne i inwestuje w spółki z arystokratami. Zdaje sobie sprawę, że od jego olbrzymiego majątku zależy życie dziesiątek, jeśli nie setek ludzi, którym wypłaca pensje, wynajmuje mieszkanie, spłaca długi lub w inny sposób pomaga finansowo.
Głęboka empatia wobec najuboższych, solidaryzm społeczny i gotowość do niesienia pomocy są kolejnymi pozytywistycznymi cechami, którymi charakteryzuje się Stanisław Wokulski. Spacerując po ubogim Powiślu, główny bohater „Lalki” szczerze współczuje mieszkającej tam biedocie, a nawet pragnie przeprowadzić wielką inwestycję na jej korzyść. Pomimo setek tysięcy rubli majątku problemy społeczne nie są mu obce. Nie pozostaje jednak biernym obserwatorem i aktywnie pomaga ludziom najbardziej dotkniętym przez los, takim jak Węgiełek, prostytutka Marianna, Helena Stawska czy studenci.
Rozważając to, jak prezentuje się Stanisław Wokulski jako pozytywista, należy podkreślić jego wielką pasję do nauki i chęć ciągłego pogłębiania wiedzy. Główny bohater „Lalki” podejmuje studia, nocami czytając książki i całkowicie angażując się w edukację, przez co jest wyśmiewany przez pracowników winiarni. Odkryciom i wynalazkom w laboratorium Wokulski poświęca się także podczas zsyłki na Syberię, skąd powraca do Polski jako dyplomowany naukowiec. Naukowa pasja nie opuszcza go pomimo upływu lat i powraca wielokrotnie, chociażby podczas spotkań z takimi osobami jak profesor Geist czy Julian Ochocki.
Wstawał przed szóstą i czytał. Około dziesiątej biegł na kursa, potem znowu czytał. – Rzecki o Wokulskim podczas studiów.
Praca organiczna i praca u podstaw w postaci aktywnego działania na rzecz poprawy standardu życia oraz edukacji najniższych warstw społecznych to najważniejsze czynniki, które świadczą o pozytywistycznej naturze Stanisława Wokulskiego. Nie można jednak zapominać o innym, bardzo ważnym aspekcie – asymilacji Żydów. Otóż Wokulski jako jeden z niewielu przedstawicieli polskiego społeczeństwa zauważa pozytywne cechy Żydów i postuluje ich asymilację, mając świadomość korzystnych skutków, jakie mogłoby dzięki temu osiągnąć całe wielonarodowe społeczeństwo warszawskie w drugiej połowie XIX w., w tym również Polacy.
Cechy pozytywisty – tabela:
- praca organiczna i praca u podstaw;
- wrażliwość społeczna;
- poparcie asymilacji Żydów;
- filantropia, działania charytatywne, pomoc najbiedniejszym;
- zaradność, gospodarność;
- wiara w siłę wiedzy i naukowa pasja;
- postrzeganie społeczeństwa jako organizmu, który może uzdrowić praca.
Wokulski jako romantyk – argumenty i cytaty
Stanisław Wokulski, jako bohater przełomu epok, posiada wiele cech romantyka – chodzi przede wszystkim o jego osobowość i podejście do miłości. Wokulski jest bowiem człowiekiem rozdartym emocjonalnie, który czuje się zagubiony w świecie i społeczeństwie. Często popada w skrajne stany emocjonalne – jednego dnia odczuwa euforię, bo Łęcka odwzajemnia jego uśmiech, a drugiego pogrąża się w depresji w przekonaniu, że Izabela go odtrąca.
Wokulski upodabnia się do postaci literackich z epoki romantyzmu poprzez wielokrotne metamorfozy wewnętrzne i zewnętrzne. Czytelnik poznaje go jako młodzieńca zafascynowanego nauką, który zmienia się w coraz bogatszego kupca i społecznika, aby później stać się zrezygnowanym i opuszczonym kochankiem targającym się na swoje życie. Stanisław to bohater dynamiczny, o chwiejnej naturze, tak charakterystycznej dla postaci wywodzących się z romantyzmu. Jednocześnie jest mocno tajemniczy, bo autor nie ujawnia jego całych losów, a ich finał pozostaje nieznany do końca powieści.
Chciałbym zapaść się pod ziemię, choć tak głęboko jak… studnia w zasławskim zamku… I jeszcze chciałbym, ażeby mnie zasypały gruzy, mnie i mój majątek, i nawet ślad tego, że kiedykolwiek istniałem. Oto moje pragnienia, owoc wszystkich poprzednich – Wokulski sam o sobie.
Tak jak bohaterowie romantyczni, jest bardzo wrażliwym indywidualistą i całym sobą przeżywa emocje i uczucia. Posiada głębokie wnętrze, preferuje samotność aniżeli przebywanie w towarzystwie, jest skryty i nierzadko miewa myśli samobójcze. Niejednokrotnie nachodzą go wewnętrzne przemyślenia dotyczące ważkich filozoficznych kwestii. Tego typu zachowania czynią z niego wręcz modelowego bohatera romantycznego – podobnie jak udział w powstaniu styczniowym będący wyrazem narodowowyzwoleńczego patriotyzmu, za co zesłano go na Syberię.
Nade wszystko o romantycznej duszy Stanisława Wokulskiego świadczy oczywiście jego nierozważna, ślepa miłość do Izabeli Łęckiej. Przeżywa ją niezwykle intensywnie i emocjonalnie, wielokrotnie przy tym cierpiąc, a zatem podobnie jak bohaterowie romantyczni. Miłość jest dla Wokulskiego najważniejszą wartością w życiu, której podporządkowuje wszystkie swoje dążenia, co niewątpliwie przywołuje skojarzenia z romantykami, takimi jak Werter, Gustaw czy Giaur. Te skojarzenia jeszcze bardziej pogłębia fakt, że w ostateczności Stanisław ponosi porażkę, ponieważ ukochana Izabela łamie mu serce, a on znika w tajemniczych okolicznościach i nikt nie wie, co się z nim stało.
Cechy romantyka – tabela:
- ślepa, nieszczęśliwa i pełna emocji oraz cierpienia miłość;
- wrażliwa i skomplikowana osobowość;
- indywidualizm, samotność;
- skłonności samobójcze;
- ciągłe poszukiwanie wartości i celu w życiu;
- rozdarcie wewnętrzne;
- osobista klęska;
- tajemniczość, niedomówienia w kreacji postaci;
- patriotyzm, udział w powstaniu.
Podsumowanie
Nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy Wokulski to bohater romantyczny, czy pozytywistyczny. W gruncie rzeczy trudno nawet kategorycznie orzec, których cech ma więcej – typowo pozytywistycznych czy romantycznych. Pewne jest natomiast, że Prus wykreował go jako bohatera z pogranicza epok, który pod względem działalności dla społeczeństwa prezentuje się jako modelowy pozytywista, podczas gdy wewnętrznie pozostaje nierozważnym i zagubionym romantykiem.